วิเคราะห์บทวรรณกรรมร้อยแก้ว เรื่องสมเด็จแตงโม พระยาปริยัติธรรมธาดา ๓

ต่อ ๒

ฉาก ใช้ฉากที่เป็นสถานที่จริงไม่ได้สมมุติ การดำเนินเรื่องสอดคล้องกับฉาก มีความสัมพันธ์เนื้อหาตั้งแต่ต้นจนจบ ทำให้ผู้อ่านมองเห็นภาพได้ง่ายขึ้น มีการบรรยายเป็นช่วง ๆ

-ช่วงแรกได้บรรยายความลำบากของเด็กเพชร จากความตอนหนึ่งที่กล่าว่า “ เด็กเพชรได้อาศัยน้ำเกลื้อท้องไปวันหนึ่ง ๆ โดยอดทน”

เป็นต้น

ศิลปะการใช้ถ้อยคำและสำนวนโวหาร

-                    การใช้ถ้อยคำ ส่วนมากเป็นคำง่าย ๆ แต่ก็มีบางคำที่เป็นคำศัพท์เฉพาะทางพระพุทธศาสนา ผู้แต่งได้เรียบเรียงการใช้ถ้อยคำ โดยใช้ภาษาและสำนวนบางคำที่ปัจจุบันนี้ไม่ค่อยนิยมใช้ เพื่อให้นักเรียนได้ลองใช้ความเปรียบเทียบ สำนวนโบราณ เพื่อความเข้าใจในเนื้อเรื่อง เช่น คำในประโยค “ พี่สาวคว้าฟืนไล่ตี เลยวิ่งหนีเอาตัวรอด โดยใจเพชรพ้น” เป็นต้น

-                    การใช้โวหาร ผู้แต่งใช้วิธีการเขียนแบบบรรยายโวหาร โดยเรียบเรียงชีวประวัติบุคคลสำคัญของไทยที่มีชื่อเสียงในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลายได้อย่างละอียด ลึกซึ้ง ใช้คำง่าย ๆ บรรยาย

-                    การใช้บทบาทเปรียบเทียบ  บทเปรียบเทียบเกินจริง คือเปรียบเทียบปากของสมเด็จแตงโมแหลมเหมือนปากครุฑ  มีการใช้สำนวนไทย สุภาษิตคำพังเพย เช่น คำว่า “ระเหระหน” “สำมะเลเทเมา”   มีการใช้สำนวนเปรียบเทียบ เช่นเสียงสาธุพนมมือแลเป็นฝังถั่วไปทั่วทั้งโรงธรรม 

ข้อคิดจากเรื่อง

๑.      เป็นคนต้องรู้จักอดทน ดังตอนหนึงที่เด็กเพชรคว้าเปลือกแตงงโมดำไปกินใต้น้ำ แล้วเมื่อเพื่อน ๆ ว่าก็กาได้แสดงความเก้อเขินใด ๆ คงแสดงความแจ่มใส พูดจาเล่นหัวกันตามเคย ...

๒.    ต้องมั่นใฝ่หาความรู้ มีความสนใจ เช่นในคราที่พระสมภารเรียกให้เด็กแตงโม มาอ่านเขียนหนังสือ ก็ปฏิบติตาม ด้วยความรักในการเรียนจนสามารถอ่านปฐม ก กา และพระมาลัยได้

๓.     แม้จะได้ดิบได้ดีแล้ว  ก็ไม่ควรลืมถิ่นฐานของตน สังเกตได้จากตอนลากลับมาบูรณะบ้านเกิดของตน

๔.     คนที่เคยยากจนมาก่อน มิได้เป็นอุปสรรคในดารเจริญก้าวหน้าหรือประสบความสำเร็จในอนาคต

๕.    การรู้จักตอบแทนบุญคุณของบ้านเกิดเมืองนอน และต่อผู้มีพระคุณเป็นสิ่งที่ควรกระทำ

ทัศนะของผู้เขียน  ผู้เขียนได้เขียนชีวประวัติของสมเด็จแตงโม เพื่อให้ผู้ที่ได้อ่านได้ทราบและได้เอาอย่างสมเด็จแตงโมที่ขยันหมั่นเพียร ศึกษาหาความรู้ เพื่อประสบผลสำเร็จในอนาคต

ความรู้ หรือคุณค่าของเรื่อง

-ด้านภาษา ผู้แต่งได้เลือกใช้คำที่เข้าใจง่าย  เรียบเรียงเหตุการณ์อย่างเป็นลำดับ มีการใช้ภาษาโบราณ

- ด้านค่านิยม  เกี่ยวเนื่องกับคติโบราณ ที่เชื่อถือเรื่องความฝัน และคติที่เกี่ยวข้องกับอายังน้อยมักไม่ได้รับความเคารพนับถือ และยังมีคุณค่าในการสะท้อนภาพของคนในสมัยโบราณที่ชื่นชอบการเข้าวัด

-คติธรรม และจริยธรรม  สอนให้รู้จักขวนขวายหาความรู้เข้าตัว จะพบกับความเจริญรุ่งเรือง   มีความกตัญญู

ด้านวิชาการต่าง ๆ  ในเรื่องนี้กล่าวถึงวิชากการต่าง ๆ ที่เกี่ยวเนื่องกับการศึกษา เช่นใช้วัดเป็นโรงเรียนสอนหนังสือ และทำให้ผู้อ่านได้ทราบถึงการพัฒนาของระบบการศึกษาไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

ด้านศาสนา สังคม ประเพณีและวัฒนธรรม  สะท้อนสังคมไทยโบราณว่ายังมีความเชื่อเกี่ยวกับความฝัน และยังมีประเพณีในการฝากบุตรหลานเข้าเรียนในวัด และยังกล่าวถึงการพนมมือที่ถูกต้องตามคติของไทยโบราณอีกด้วย

ข้อบกพร่องของเรื่อง

๑.      ผู้แต่งใช้ภาษาที่ค่อนข้างเก่า อาจทำให้ผู้อ่านมีความไม่เข้าใจหรือเข้าใจได้ไม่ชัดเจน ดังที่กล่าวมาแล้วในช่วงต้น

๒.    การผูกเรื่องและวิธีการเขียน ใช้ศัพท์และสำนวนภาษาปะปน ทำให้เข้าใจความหมายหรือคำแปลได้ยาก

๓.     ในบางช่วงของเนื้อเรื่องมีการซ่อนทัศนะความคิดเห็นของผู้เขียนปะปนอยู่ด้วยทำให้ไม่ทราบได้แน่ชัดว่าเนื้อความในตอน นั้น ๆ เป็นเรื่องจริงหรือทัศนะแห่งผู้แต่ง

๔.     ใช้คำศัพท์มากจนเกินไป หรือมีคำที่มีความหมายยากซ้อนกันอยู่หลายคำ เช่นคำว่า เทศน์ธรรมวัตร

๕.    เขียนนามผู้ตอบหรือผู้สนทนาไม่ชัดเจน ดังตอนนี้ที่กล่าวดังนี้   “ให้อ่านมาลัยก็อ่านได้ ท่านนึกประหลาดใจ จึงถามว่า เอ็งรูมาจากไหน ก็เรียนท่านว่า รู้มาจากวัดนี้เอง” เป็นต้น