วิเคราะห์บทวรรณกรรมร้อยแก้ว เรื่องสมเด็จแตงโม พระยาปริยัติธรรมธาดา ๒

ต่อ ๑ 

                          สมเด็จแตงโมเป็นผู้มีความกตัญญูต่อบ้านเกิด ต่อมาจึงได้กลับไปบูรณปฏิสังขรวัดใหญ่ที่ท่านเคยพำนักอยู่ก่อน  ที่วัดใหญ่สมเด็จแตงโมได้หล่อรูปของท่านไว้โดยชาวจีนชราผู้หนึ่งซึ่งมีฝีมือได้ปั้นให้ ของสำคัญอีกอย่างหนึ่งของสมเด็จแตงโมที่ยังคงหลงเหลืออยู่ คือฝาบาตรมุก  กล่าวว่าสมเด็จแตงโม เป็นบุคคลที่รูปร่างปานกลาง ไม่เล็กหรือใหญ่ ค่อนข้างสูงปากแหลม นอกจากวัดใหญ่แล้ว สมเด็จแตงโมยังได้ปฏิสังขรวัดอีกแห่งคือ วัดหนองหว้า ซึ่งอยู่ในตำบลเกิดของท่าน สมเด็จแตงโมมรณะภาพในขณะที่รับหน้าที่ดูแลการสร้างและบูรณะพระพุทธบาทสระบุรี

ศิลปะการแต่ง แต่งด้วยร้อยแก้วในลักษณะตำนาน เค้าโครงเป็นเรื่องจริงที่เล่าต่อ ๆ กันมา และจัดพิมพ์ไว้ในหนังสือ 

กลวิธีในการดำเนินเรื่องและการผูกเรื่อง

            -การตั้งชื่อเรื่อง ใช้ตัวเอกเป็นชื่อของเรื่อง ซึ่งเป็นบุคคลสำคัญทางประวัติศาสตร์ เป็นการสร้างจุดสนใจและจดจำง่าย

            -การวางโครงเรื่อง วางโครงเรื่องตามลำดับเหตุการณ์และเวลา โดยเริ่มเรื่องจากการกล่าวถึงชีวิตในวัยปฐมวัย จนถึงบั้นปายของชีวิต  และปิดเรื่องด้วยการกล่าวถึงที่มาของสิ่งที่เกิดในปัจจุบัน อดีตของท่านเป็นอย่างไร

พฤติกรรมตัวละคร     เรื่องสมเด็จแตงโม มีตัวละครเอกคือสมเด็จแตงโม ตัวละครย่อยคือ เด็กวัด ท่านสมภาร

            -สมเด็จแตงโม เป็นเด็กที่อดอยากหิวโหย คือวันหนึ่งลงเล่นน้ำกับเด็กวัดที่วัดใหญ่ มีเปลือกแตงโมลอยน้ำมาเด็กเพชรคว้าและดำลงไปกินจนหมด เพื่อน ๆ จึงเรียกว่า เด็กแตงโม และเด็กแตงโมยังมีตความฉลาดหักแหลม รู้จักสังเกตและจดจำ มีความตั้งใจจริง มานะ หมั่นเพียรและที่สำคัญไม่ลืมิ่นฐานของตนเอง

            -สมภาร เป็นบุคคลที่เห็นความสำคัญของการศึกษา โดยให้การอนุเคราะห์เด็กแตงโมให้เรียนหนังสือ ให้ที่อยู่อาศัย จนบวชเณรให้ กล่าวโดยสรุปแล้วท่านสมภารเป็นบุคคลที่น่ายกย่องเป็นอย่างยิ่ง

            -ท่านเจ้าเมือง ในครั้งแรกนั้นเป็นบุคคลที่ไม่พอใจที่เจ้าอาวาสที่จะมาเทศน์ ไม่มาแต่ส่งสามเณรแตงโมมาเทศน์แทน ในครั้งนั้นเจ้าเมืองมีความใจแคบไมเห็นความสำคัญของผู้มีอายุน้อย เห็นได้จากการที่ไม่ยอมฟังสามเณรแตงโมเทศน์ แต่กระนั้นเมื่อสามเณรแตงโมได้เทศน์ก็ได้เกิดความเลื่อมใสรับเป็นโยมอุปฏฐาก

            -เด็กวัด แม้จะเป็นเพียงเด็กวัดแต่ก็มีความสำคัญไม่เพียงตัวละครอื่น ๆ ด้วยเหตุที่เด็กวัดที่เป็นเพื่อนเล่นของเด็กแตงโมไม่ได้ชักชวนเด็กแตงมาอยู่ที่วัด ก็จะไม่มีบุคคลที่ชื่อว่าสมเด็จแตงโม ในเวลาต่อมา